Het is niet te geloven hoeveel literatuur er in bed tot stand is gekomen. Schrijvers als Marcel Proust, Mark Twain, Colette en Truman Capote schreven het liefst in horizontale ­positie. Ook voor Juan Carlos Onetti was de slaapstee een essentieel meubelstuk. De eenzelvige Uruguayaan (1909-1994) bracht er het gros van zijn tijd in door, met een voorraad whisky, rookgerei en boeken binnen hand­bereik. Zoals wel meer Latijns-Amerikaanse auteurs was Onetti halverwege de jaren 70 naar Europa verkast, op de vlucht voor de ­militaire dictatuur in zijn geboorteland, waar zelfs het lidmaatschap van een literaire jury niet zonder gevaar was. Het bekronen van een 'foute' novelle had hem een maandenlang verblijf in een psychiatrische inrichting opgeleverd. Eenmaal op vrije voeten zocht hij zijn heil in Madrid. Daar bracht hij de rest van zijn dagen door in een soort zelfgekozen quarantaine en verzon hij zijn eigen werkelijkheid, die oneindig veel draaglijker was dan de echte.

Zijn personages schiep hij naar zijn beeld en gelijkenis. Ook zij bekijken de vijandige buitenwereld op een veilige afstand en ­bedenken een parallelle wereld, waarin ze hun toevlucht zoeken. Door een duik te ­nemen in de verbeelding van zijn personages creëerde Onetti een buitengewoon origineel universum. Mario Vargas Llosa, een groot ­bewonderaar van zijn werk, noemde hem ooit de grondlegger van de moderne Latijns-Amerikaanse roman. Dat de auteur daarvoor nooit de erkenning kreeg die hij verdiende, komt mogelijk doordat zijn werk zo grondeloos pessimistisch is.

Een centrale roman in zijn oeuvre is Het korte leven (1950). Deze mijlpaal in de Spaanstalige literatuur werd in 2006 in het Nederlands vertaald, maar sindsdien bleef het in ons taalgebied oorverdovend stil. Daar komt nu verandering in. Uitgeverij Kievenaar heeft zich voorgenomen Onetti's novelles te ontsluiten en opent met Afscheid. Een uitstekende keuze, want in deze gitzwarte parel wordt het spel met verbeelding en realiteit bijzonder virtuoos gespeeld.

Twee vrouwen

In de openingszin arriveert een nieuwe kuurgast in een Argentijns bergdorp. De man, een voormalige basketbalspeler, komt de plaatselijke winkel annex bar binnen. De nieuweling zal het niet redden, de winkelier-caféhouder ziet het in één oogopslag. Dit is de kroniek van een aangekondigde dood. 'Niet dat hij denkt dat het onmogelijk is om beter te worden, maar hij gelooft niet in de waarde, in het belang van beter worden'.

De neringdoende raakt gefascineerd door de zieke, die op gezette tijden zijn post komt ophalen - twee soorten enveloppen, de ene beschreven met blauwe inkt, de andere ­getypt. In de daaropvolgende maanden krijgt de man twee dames op bezoek: een stevige vrouw met een donkere bril en een jonge blom met een koffer. Uit die schaarse informatie trekt de winkelier een heel verhaal op dat van speculaties en veronderstellingen, roddels en geruchten aan elkaar hangt. Ook de verpleger, de kamermeisjes van het hotel en de andere patiënten kletsen honderduit over die onuitstaanbare kuurgast die zich steevast afzijdig houdt, 'op provocerende, ­beledigende wijze vrij van de wereld'. Welke relatie onderhoudt hij met de twee vrouwen? Wie van beiden, de echtgenote of de minnares, zal het pleit winnen? Pas als je volkomen in de redenaties van de onbetrouwbare verteller verstrikt bent geraakt, merk je als lezer dat je in een hinderlaag bent gelokt.

Aan alwetende vertellers had Onetti een broertje dood. De waarheid, vond hij, berust doorgaans op een misverstand en bovendien is ze volslagen oninteressant, tenzij ze tot stand komt in de geest van een personage. In zijn proza is de verbeelding aan de macht en heeft de werkelijkheid het nakijken. Het was de auteur niet om het verhaal te doen, maar om de manier waarop het wordt verteld. Afscheid heeft iets van De toverberg van Thomas Mann, revisited door Faulkner, Onetti's grote voorbeeld, en overgoten met een existentialistische saus. De tastende en zoekende kronkelzinnen dwingen tot langzaam lezen en zuigen je mee in zijn verrukkelijk deprimerende universum, waarin alles voortdurend op losse schroeven staat. Want niets is zeker in dit ­leven. Het enige wat vaststaat, is de dood.

Vertaald door Arie van der Wal, Kievenaar, 112 blz., 18 €.

Verberg tekst

 

Een aan tuberculose lijdende voormalige basketbalcoryfee arriveert begin jaren vijftig in een kuuroord in de Argentijnse bergen. Naast een hotelkamer huurt hij iets verderop ook een chalet. Veel komt de man niet buiten, tenzij om zijn brieven op te halen en daarbij in de lokale winkel annex café een biertje te drinken. Het is de eigenaar van die zaak die in de novelle Afscheid van de Uruguayaan Juan Carlos Onetti fungeert als verteller. Maar veel om op af te gaan heeft hij natuurlijk niet, behalve de verhalen die een verpleger en een kamermeisje met hem delen, en dan blijft de vraag in hoeverre zij op de hoogte zijn van wat er aan de hand is. In lange, beheerste en ronduit bedwelmende zinnen toont Onetti, een van de groten van de Zuid-Amerikaanse literatuur, hoe de fantasie op hol slaat wanneer de basketter het bezoek krijgt van twee vrouwen, eerst een oudere en daarna een jongere, en hoe hij met de een de hotelkamer en met de ander de chalet deelt.

****

 

Kievenaar (oorspronkelijke titel: Los adioses), 95 blz., € 18,00.

Verberg tekst

Juan Carlos Onetti (1909-1994) behoort samen met Borges, Cortázar, García Márquez en Vargas Llosa tot de grote, klassieke schrijvers van Spaans-Amerika. Net als García Márquez creëert Onetti een universum van eenzaamheid, zij het niet in geuren en kleuren maar in de grijze existentiële tinten van het solitaire observeren en interpreteren. Deze meesterlijke novelle is een hoogtepunt uit zijn oeuvre. Een man komt om medische redenen naar een stadje in de bergen en trekt zich terug in een hotel. Wie is hij en wat doet hij? Dat vraagt de verteller zich af, eigenaar van een plaatselijke winkel annex bar. Het blijkt om een bekende basketbalspeler te gaan. Zal hij weer op krachten komen? En wie zijn de twee vrouwen die achtereenvolgens op bezoek komen? De verteller heeft daar zo zijn ideeën over en bouwt daarmee een verhaal op dat aan het slot een verrassende wending neemt en veel van het eerder vertelde op losse schroeven zet. Maar veel belangrijker dan het verhaal is de door de ziel snijdende sfeer van mislukking en verval die Onetti met zijn volstrekt unieke stijl weet op te roepen. Een meesterwerk. Verberg tekst